Sự tiến hóa của loài chó

5/5 - (1 bình chọn)

Chó là một trong các loài động vật gắn bó nhất đã đồng hành cùng con người suốt chiều dài lịch sử. Tuy loài chó ngày nay rất thân thiện và thông minh, chúng cũng đã từng là một loài thú hoang dã. Hôm nay chúng ta sẽ cùng nhau tìm hiểu về quá trình những chú chó trở thành những người bạn đắc lực của con người nhé!

Nguồn gốc loài chó

Chắc ai trong số chúng ta cũng từng tự đặt câu hỏi rằng tại sao nhìn giống nhau mà một con lại tên là chó, một con tên là sói đúng không?

Thật ra chó ngày nay là một người họ hàng của sói, cả hai đều tiến hóa từ chung một nguồn, và tách nhánh từ 100.000 năm về trước. 

tien_hoa_loai_cho_1
(Cây phả hệ loài chó)

 

 

Trong khi các loài động vật khác tiếp tục sinh tồn và tiến hóa ngoài hoang dã, tổ tiên loài chó đã đi một con đường khác, đó là cộng sinh với loài người. Những người cổ đại bắt đầu sử dụng chó trong việc hỗ trợ săn bắt và hái lượm. Hành trình này dẫn đến việc chó dần dần thay đổi để phù hợp hơn với nhân loại, và trở thành loài động vật đầu tiên được con người thuần hóa. 

tien_hoa_loai_cho_2
(Dấu tích loài người và chó cổ đại)

Lịch sử tiến hóa

Tồn tại các tranh cãi về việc chó được thuần hóa đầu tiên ở lục địa nào. Qua các khảo sát về gen, một số nhà khoa học cho rằng ít nhất 12.500 năm trước chó đã được thuần hóa ở châu Á và sau đó được tách ra thành chó Đông Á và Tây Âu Á. Các hóa thạch được tìm thấy ở vùng gần Ấn Độ, Mông Cổ và Nepal. Trung Quốc được cho là quốc gia Châu Á đầu tiên thuần phục được loài chó.

tien_hoa_loai_cho_3
(Hóa thạch loài chó tìm được ở Trung Quốc)

Cũng có trường phái cho rằng chó được thuần hóa ở Châu Âu cách đây ít nhất 15.000 năm, sau đó mới lan sang các nước Châu Á. 

Hiện tại, các nhà khoa học đang đưa ra một giả thuyết khá khả thi về việc chó được thuần hóa độc lập từ cả Châu Á và Châu Âu trong các khoảng thời gian khác nhau. 

Có một điều rằng, tất cả các nền văn minh thịnh vượng cổ đại đều có sự xuất hiện của loài chó. Hóa thạch của chúng được tìm thấy ở Ai Cập, Trung Hoa, Hy Lạp,… 

Bất kì nơi đâu từng tồn tại con người đều tồn tại dấu tích của loài động vật này.

tien_hoa_loai_cho_4
(Chó trong vắn hóa Ai Cập)
tien_hoa_loai_cho_5
(Chó đá trong văn hóa Việt Nam)

Quá trình thuần hóa từ chó cổ đại thành chó nhà

Thời gian đầu trước khi bắt đầu cộng sinh, chó cổ đại và con người có thể coi như 2 quần thể đối lập, thường xuyên tấn công lẫn nhau vì lãnh thổ và nguồn thức ăn. Quá trình đồng hóa có thể diễn ra trong thời gian rất dài. Khi loài người bắt đầu nhận ra những lợi ích cộng đồng loài chó cổ đại đem lại và sử dụng chúng để hỗ trợ mục đích của mình, họ chia sẻ tài nguyên cho đàn. Việc đó sẽ tạo cho đàn chó thói quen sống trong khu vực xung quanh loài người, các loài động vật săn mồi khác sẽ hạn chế xâm lấn lãnh địa của chúng, vô hình chung giúp con người được bảo vệ. 

Việc loài chó cổ đại bắt đầu cộng sinh với loài người là mối quan hệ đôi bên có lợi.

 

Sau thời gian dài tương tác dài, loài chó cổ đại trở nên gần gũi hơn, bắt đầu hỗ trợ con người trong việc săn bắt, bảo vệ, đổi lại chúng sẽ được cung cấp nguồn thức ăn lâu dài. Chúng ở lại các khu định cư của con người như một biện pháp trú ẩn tránh các trạng thái thời tiết khắc nghiệt. Giai đoạn này chúng bắt đầu thay đổi tập tính cũng như hình thái để phù hợp hơn với con người.

tien_hoa_loai_cho_6

Sau thời gian dài tương tác dài, loài chó cổ đại trở nên gần gũi hơn, bắt đầu hỗ trợ con người trong việc săn bắt, bảo vệ, đổi lại chúng sẽ được cung cấp nguồn thức ăn lâu dài. Chúng ở lại các khu định cư của con người như một biện pháp trú ẩn tránh các trạng thái thời tiết khắc nghiệt. Giai đoạn này chúng bắt đầu thay đổi tập tính cũng như hình thái để phù hợp hơn với con người.

Đây là thời khắc mà một loài động vật bắt đầu rũ bỏ sự hoang dã để trở thành một trong những người bạn đáng tin cậy nhất của nhân loại – loài chó.

Quá trình hình thành các giống chó khác nhau

Theo khu vực và mục đích

Khi con người bắt đầu di cư đến các vùng đất mới, họ đưa theo loài chó. Mỗi khu vực mới sẽ có những địa hình và khí hậu đặc trưng. Không có nhiều công cụ hỗ trợ như loài người, loài chó sẽ phải tự mình thích nghi với môi trường sinh sống. Đây là lúc chọn lọc tự nhiên xảy ra. Các biến thể có lợi ở lại và thích nghi, sinh ra các thế hệ sau với những ưu điểm sinh học phù hợp với hoàn cảnh sống của chúng. Một số loài chó ở vùng khí hậu lạnh sẽ phát triển bộ lông dày để giữ ấm, cơ thể dẻo dai và khả năng chịu lạnh tuyệt vời, trong khi một số khác ở các vùng nóng sẽ có bộ lông mỏng, thân hình mảnh khảnh để dễ tản nhiệt,…

tien_hoa_loai_cho_7
(Chó St. Bernard của đới lạnh với bộ lông dày)

Thông qua chọn lọc nhân tạo, con người gây giống để tìm ra những cá thể chó có đặc điểm sinh học phù hợp với mục đích sử dụng của họ. Chó chăn dắt cần linh hoạt, thông minh, có khả năng lãnh đạo. Chó bảo vệ cần to lớn, hung dữ, trung thành,…Quá trình nhân giống và chọn lọc giúp gia tăng sự đa dạng về dòng của loài chó.

Trong quá trình di chuyển, người ta cũng đưa chó từ vùng này sang vùng khác. Những chú chó ghép đôi và tạo ra những thế hệ sau mang cả đặc tính của chó bố mẹ, thậm chí còn có khả năng xuất hiện cả những đặc điểm, hình thái mới.

tien_hoa_loai_cho_8
(Chó chăn cừu Border Collie chăn cừu rất nhanh nhẹn và thông minh)

Các quần thể chó ở những khu vực khác nhau có thể sản sinh ra những cá thể chó có đặc điểm và khả năng tương đối giống nhau, nhưng mỗi loài sẽ trải qua những quá trình phát triển khác nhau.

Sự kiện Victoria explosion (Sự bùng nổ về chủng loài chó)

Victoria explosion là một sự kiện xảy ra vào khoảng hơn 150 năm trước đây tại Anh, khi mà học thuyết tiến hóa của Darwin đã đặt vào đầu những con người thời bấy giờ một lý tưởng, rằng họ có thể tạo ra những giống chó lai tạo với đủ những loại phẩm chất và lợi ích phù hợp với nhu cầu của người nuôi.

Công cuộc đại lai tạo bắt đầu. Không như những gì chúng ta nghĩ về việc phối ghép ngẫu nhiên, việc ghép đôi được kiểm soát chặt chẽ bởi những hội đồng, tổ chức. Họ đặt ra các tiêu chuẩn mẫu để đánh giá các dòng chó. 

Trải qua các quá trình chọn lọc nghiêm ngặt, những nhà lai tạo cho ra đời các chủng chó với phẩm chất tốt và khả năng phù hợp với mục đích sử dụng của mỗi cá nhân.

Quá trình này tạo ra những chú chó với thay đổi đáng kể so với tổ tiên của chúng. 

Hơn 400 giống chó riêng biệt ngày nay là kết quả thời kỳ này.

Tuy nhiên, việc lai tạo vô tình làm hỏng sự đa dạng di truyền của loài chó, thậm chí gây ảnh hưởng đến cấu trúc gen. Hậu quả là một số dòng chó hiện nay sinh ra với bất lợi về sức khỏe cũng như nguy cơ tiềm ẩn về các bệnh không mong muốn.

Hiện tại việc nhân giống và lai tạo chó vẫn được diễn ra, nhưng được kiểm soát tốt hơn với trình độ khoa học kĩ thuật được nâng cao hơn nhiều.

Một số biến đổi về hình thái, tập tính của loài chó để phù hợp với cuộc sống cùng con người

Loài chó ngày nay tương đối nhỏ bé so với người họ hàng sói của mình. Trải qua hàng nghìn năm tiến hóa, các thời kỳ lai tạo, hình thái loài chó đã phát triển rất đa dạng, sinh ra những biến thể khác xa nhau, với đủ loại kích thước, màu sắc, kiểu dáng phong phú. Bạn có thể so sánh một con chó pug với một con chó becgie để nhận ra được  sự khác biệt về hình thể có thể xảy ra mạnh như thế nào. 

tien_hoa_loai_cho_9
(Sự khác biệt giữa kích thước và hình thái các giống chó)

Một số thay đổi tiêu biểu có thể kể đến như

  • Chó có tai mềm, mũi ngắn, khuôn mặt thân thiện hơn loài sói
  • Một số loài phát triển lồng ngực to và chân ngắn hơn, không phù hợp chạy để săn đuổi.
  • Loài chó trưởng thành khoảng 6-8 tuổi, nhanh gấp 4-5 lần loài sói.
  • Chó tiêu thụ được đa dạng thực phẩm hơn sói do quá trình chung sống và chia sẻ nguồn thức ăn với con người.
  • Chu kỳ sinh sản của chó ngắn hơn loài sói hoang dã.
tien_hoa_loai_cho_10
(Chó Husky và chó sói)

Do không còn phải sống trong môi trường hoang dã, một số tập tính của loài chó cũng trở nên mềm đi so với những người họ hàng tự nhiên của mình. Chúng ta có thể thấy hầu hết các loài chó đều có thể tiếp xúc với những loài động vật yếu hơn hoặc nhỏ bé hơn mà không gây nguy hiểm cho chúng, do không còn phải săn bắt nguồn thức ăn. Loài chó cũng trở nên chủ động hơn trong việc tương tác với con người, thái độ chung là hào hứng, thích thú, thân thiện. Tuy nhiên các tập tính hoang dã vẫn nằm trong bộ gen của chúng, chỉ bị ẩn đi hoặc kìm lại chứ không hề biến mất hoàn toàn.

  • Do được thuần hóa, loài chó ngày nay sống phụ thuộc hoàn toàn vào con người.
  • Chó thân thiện và ít đề phòng, sợ hãi hơn loài sói.
  • Loài chó hình thành mối quan hệ với loài người bền chặt hơn là mối quan hệ giữa các cá thể trong đàn.
  • Loài chó tiến hóa để nhận biết và phản ứng lại với thái độ và ngôn ngữ cơ thể của con người.

Trong quá trình nghiên cứu, các nhà khoa học chỉ ra rằng ngoài sự tác động của con người,  bản thân loài chó chúng đã tự khởi động quá trình thuần hóa. 

Các thế hệ sau của loài chó mang các đặc điểm dễ thương, gần gũi và thân thiện hơn.

Ngoài việc phát triển khả năng đọc và nhận biết cảm xúc, chúng cũng đã phát triển thêm hệ thống cơ mặt để biểu lộ cảm xúc phản ánh lại với thái độ của con người. Loài chó đã học cách ”cười” thông qua nhiều năm tiếp xúc, như một hành vi làm hài lòng chủ nhân. Cơ mặt cũng giúp chúng bộc lộ cả những cảm xúc như buồn bã, cáu kỉnh,…

tien_hoa_loai_cho_11
(Một chú Shiba đang cười)

Chúng phát triển các hành vi tương tác dễ gây sự chú ý như một hình thái ngôn ngữ cơ thể

Kết hợp với việc giao tiếp bằng mắt, loài chó đặc biệt giỏi trong việc làm chúng ta hiểu ý định của chúng mà không cần dùng đến lời nói. Một chú chó chỉ cần đứng cạnh đĩa thức ăn và nhìn về phía chúng ta và thế là ta biết chúng đang nói rằng chúng đói. 

Chúng cũng sẽ tìm cách tương tác khi cảm thấy chúng ta có vấn đề, đây là một hình thức bày tỏ sự đồng cảm. Phát triển sự đồng cảm từ hai loài khác nhau đã rất khó khăn, nhưng từ loài thấp hơn đến loài cao hơn là cực kì đặc biệt. Đây là lợi thế sinh học nổi trội khiến loài chó có khả năng gắn bó mạnh mẽ với con người.

tien_hoa_loai_cho_12
(Sự đồng cảm của chó và người)

Kết luận

Trải qua hàng chục nghìn năm tiến hóa, loài chó ngày nay đã trở thành những người cộng sự đắc lực của con người. Hiểu được quá trình chúng học cách thay đổi trở nên gắn bó với nhân loại khiến chúng ta thêm trân trọng những người bạn bốn chân này nhiều hơn.